Verwerkingsopdracht Verlichting over De opkomst en val van een koffiehuisnichtje door Jacob Campo Weyerman, klas 5

Opkomst en val van een koffiehuisnichtje
Door Romy de Block, 5C

Algemene Informatie

Auteur: Jacob Campo Weyerman
Titel: Opkomst en val van een koffiehuisnichtje
Versie: hertaling door Jan Rot 
Plaats van uitgave: Knippenberg’s Uitgeverij BV
Jaar van uitgave: 2010
Jaar van eerste uitgave: 1727
Aantal pagina’s: 47

Korte samenvatting

Het verhaal gaat over “Nichtje”: een mooi, jong meisje, dat, komend van het platteland, werk krijgt in de grote stad Amsterdam, in een koffiehuisje van haar familie. In die tijd, rond 1720,   is dat een tamelijk riante positie. De beau monde van Amsterdam vergaapt zich aan de onschuld die hen bedient. Zij wordt voortdurend het hof gemaakt dor mannen uit de betere kringen. Zij leert daardoor de eerste prikkelingen van Eros kennen. Maar echte verliefdheid, ware liefde, voelt zij pas voor een jonge officier die haar tijdens zijn verlof stormenderhand verovert. Wanneer hij moet vertrekken naar zijn garnizoen, besluit zij, in haar wanhoop hem te volgen. Zij zoekt hem op, biedt hem haar maagdelijkheid aan en wordt zijn maîtresse. Daarmee vergooit zij haar toekomst: zij zal wegens deze stap nooit meer een goed huwelijk kunnen sluiten en een dame van stand worden. Nichtje en de officier vertrekken en leven enige tijd samen.

De hartstocht bekoeld echter en nichtje staat alleen en is zwanger. Zij kan nergens op terugvallen. Terug in Amsterdam zoekt zij de hulp bij een oude vrouw tijdens de periode dat het kind geboren wordt. De kosten moeten worden vergoed: Nichtje wordt prostituee in dienst van deze vrouw. Een hoerenmadam, zo blijkt. Een korte periode is Nichtje gevierd. Haar schoonheid gaat in dit soort leven echter al snel teloor. Al heel gauw is zij deel van het afval van de grote stad en is slechts het meest gore gajes in haar geïnteresseerd.

Verlichting

De verlichting is te beschrijven als een progressieve stroming, waarin allerlei nieuwe ideeën werden verkondigd. Het woord: verlicht, wordt tegenwoordig daarom ook gebruikt in de betekenis van: vrij van oordelen, vooruitstrevend en ruimdenkend. De literatuur van die tijd is in essentie didactisch: literatuur was een middel om de lezer nieuwe, rationele ideeën en opvattingen te bieden en de taal ervan is daarom duidelijk en zakelijk. De verspreiding van de ideeën van die tijd werden bevorderd door het grote aantal tijdschriften dat in de 18^e eeuw verscheen. De lezer kon er artikelen vinden over wetenschap, literatuur, opvoedkunde, omgangsvormen enz.

Het overheersende genre uit de Verlichting was het imaginaire reisverhaal: een tekst waarin men een reis beschrijft die nooit heeft plaatsgevonden, maar waarin de schrijn wordt opgehouden dat het om een echte reis gaat. Hieronder staan de algemene kenmerken van de Verlichting in het kort opgesomd:

·         De redelijk denkende mens geeft het volk dat nog in ‘duisterheid’ leeft, leiding en probeert het te beschaven tot eveneens redelijk denkende mensen op allerlei gebieden
·         Veel actuele kwesties kwamen aan bod
·         Velen gaan er in dit verband van uit dat de mens van nature goed is en dat zijn gezond verstand ervoor zorgt dat hij een goed mens blijft
·         Het beeld van de wereld moet geleidelijk helder en duidelijk worden

Pro-argumenten

Tijdschriften
In de snel veranderde samenleving van de verlichting ontstond een grote behoefte aan nieuwe kennis en een nieuw moraal. De boekhandelaren, uitgevers en drukkers speelden op deze ontwikkeling in door het produceren van ‘nuttige boeken’. Ze brachten tijdschriften, leer- en leesboeken in de moedertaal op de markt: in een eenvoudige, betaalbare uitvoering. De opkomst en val van een koffiehuisnichtje was zo’n tijdschrift en verscheen in 1727 in vier afleveringen in het weekblad: de Echo van de Wereld.

Didactisch

Een kenmerk van de Verlichting is dat de literatuur in essentie didactisch is. Hiermee wordt bedoeld dat de literatuur geschreven werd, om mensen nieuwe ideeën en opvattingen te bieden. Naar mijn mening is dit boek didactisch. De waarschuwing die de auteur wil geven is de volgende: als je je niet aan de regels houdt, dan loopt het slecht met je af. Nichtje houdt zich niet aan de regels, ze heeft immers seks voor het huwelijk. Ze wil trouwen met hat geliefde, maar hij zit dit nog niet zitten. Uiteindelijk loopt het dus ook slecht met haar af: ze beland in de prostitutie om de kosten van haar kindje te kunnen betalen. Het is echter geen boek waarin precies beschreven staat wat wel en niet mag, maar de levensles is er, naar mijn mening, vrij duidelijk uit te halen.  

Contra-argument

Natuurlijke goedheid
Tijdens de Verlichting heerste bepaalde ideeën. Zo geloofde men dat de mens van nature goed is, dat kennis alle problemen op kon lossen en dat het rationalisme de enige bron van kennis was. Zijn gezond verstand zou ervoor zorgen dat hij een goed mens blijft. Hiervan is weinig terug te vinden in de Opkomst en van een koffiehuisnichtje. Nichtje doet in het hele verhaal geen poging om kennis op te doen, zij is vooral bezig met de liefde. Uiteindelijk wordt ze tot over haar oren verliefd op de officier en stort zich onbezonnen in deze verliefdheid. Dat de mens van nature goed is, is ook weinig van te merken. Ze komt namelijk alleen maar klaplopers en ander uitschot tegen tijdens haar baan als prostituee. Haar gezond verstand is ook niet terig te vinden in dit verhaal. Zij wist dat ze haar toekomst zou vergooien als ze haar maagdelijkheid ongetrouwd zou aanbieden, maar toch koos zij ervoor om dit te doen. ze luisterde niet naar har gezonde verstand, maar liep haar hart achterna.

Duistere kant

Vaak is de Verlichting oppervlakkigheid aangewreven, maar eenzijdigheid zou een betere term zijn geweest. De verlichting heeft weinig oog of belangstelling voor de duistere, abjecte kanten van het leven. De opkomst en val van een koffiehuisnichtje is een boek dat juist de donkere kanten van de Verlichting laat zien. Zij volgt haar liefde en bied haar maagdelijkheid aan, wat in die tijd een zonde was. Je moest immers getrouwd zijn om seks te hebben. De man verlaat haar en zegt voorlopig niet met haar te willen trouwen. Om de kosten voor het kind te kunnen betalen, gaat ze bij een, achteraf gebleken, hoerenmadam wonen. De kosten die zij maakt moesten wel worden vergoed, en komt zo in de prostitutie terecht. Haar schoonheid gaat verloren en komt terecht tussen ‘het afval’ van de stad. Dit is niet het verhaal waarin kennis en gezond verstand centraal staan, maar een verhaal over de duistere kant van de liefde.

Conclusie

Voorop het boekje staat de tekst: De donkere kant van de Verlichting: Opkomst en val van een koffiehuisnichtje. Hieruit blijkt dat dit boek wel in de verlichting thuishoort, maar naar mijn mening is dit niet zo. De verlichting draait om nieuwe ideeën, gezond verstand en kennis opdoen. Geen van deze punten zijn terug te vinden in het boek. Boven het boekje staat dan wel dat het de duistere kant is van de verlichting, maar als ik de algemene kenmerken afweeg op deze tekst, vind ik niet dat het in de deze periode thuishoort. Een punt wat wel een kenmerk is van de Verlichting en ook toe te passen is op dit boekje, is de verspreiding van nieuwe opvattingen door tijdschriften. Dit is zo’n tijdschrift, die in 4 delen is uitgegeven. Ook is de tekst didactisch: er is een levensles aan dit verhaal gebonden. Als ik de pro- en contra-argumenten naast elkaar zet, kom ik toch tot de conclusie dat de opkomst en val van een koffiehuisnichtje niet in de periode van de Verlichting past. De algemene kenmerken van deze periode komen gewoon niet genoeg terug in het verhaal.

Bronnen

·         Theo Knippenberg’s bulkboek: de opkomst en val van een koffiehuisnichtje
·         Literatuurboekje verkregen door Meneer Kroon: verlichting en Romantiek, vakspecifiek deel Nederlands
·          http://www.scholieren.com/boekverslagen/14947
·         http://teunisbunt.blogspot.nl/2011/08/opkomst-en-val-van-een.html